Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar, çocuklarda yazın sıkça görülen ishal tehlikesi ile ilgili bilgi verdi.
Özel Siirt Hayat Hastanesinde ziyaret ettiğimiz Çocuk Doktoru Melike Bayraktar’a özellikle yaz aylarında hava sıcaklıklarının artması ile çocuklarda görülme sıklığı artan ishal ile ilgili röportaj yaptık.
İshal Nedir? Tipleri ve Nedenleri Nelerdir?
Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar, Dünya Sağlık Örgütü ishali; günlük dışkı sayısının 3 ve daha fazla olması, dışkı kıvamının yumuşayarak sıvı görünüm alması olarak tanımlamaktadır. Bu tanım 3 aydan büyük çocuklar için geçerli olmakla birlikte, 3 aydan küçük çocuklar özellikle yenidoğan bebekler bazen günde 6-8 kez dışkılayabilir ve kıvamı her zamanki gibi ise bu normal olarak kabul edilebilir. 3 aydan küçük olan bebeklerde günlük dışkı sayısı 10-12’den fazla ise, ya da dışkılama bol miktarda özellikle bezden taşacak kadar sulu kıvamda ise o zaman bu durum ishal olarak değerlendirilmelidir.
İshalin 7 günden kısa sürmesine akut ishal denilmektedir. 7-14 gün arasında süren ishale uzayan ishal, 14 gün-1 ay arasında süren ishale persistan ya da süreğen ishal, 1 aydan daha fazla devam eden ishale de kronik ishal denilmektedir. Ülkemizde özellikle 3 yaş altında görülen ishallerin çoğu akut ishaller olup bunların da en sık nedeni enfeksiyöz yani mikroplara bağlı oluşan ishallerdir.
Enfeksiyöz ishallerin % 90-95 ‘ inin nedeni virüslerdir. Virüslerin yanı sıra bakteriler ve parazitler de enfeksiyöz ishallere yol açabilirler. Virüsler arasında ishallere en sık neden olanı rotavirüsleridir. Ateş, kusma, bol miktarda sulu ve pis kokulu dışkılama rotavirüs ishallerinin en önemli klinik bulgularını oluşturur. Oldukça bulaşıcıdır ve hızla vücuttan su ve mineral kaybına yol açar. Bu nedenle özellikle 1 yaş altındaki bebeklerin ishallerinin yakından izlenmesi ve ishallerine ateş, kusma, karın ağrısı eşlik ediyorsa zaman kaybetmeden bir çocuk hastalıkları uzmanına başvurmaları gerekmektedir.Mikroplara bağlı nedenlerin dışında bağırsakla ilişkili ya da ilişkisiz bir çok nedene bağlı da ishal gelişebilir.
Örneğin orta kulak iltihapları idrar yolu enfeksiyonları gibi bağırsak dışı çeşitli enfeksiyonlarda, bazı ilaçların ve antibiyotiklerin gereksiz yere kullanıldığı zamanlarda, çeşitli gıda zehirlenmelerinde, diş çıkarma dönemlerinde, şeker oranı yüksek (elma üzüm gibi) meyvelerin ve meyve sularının aşırı tüketildiği durumlarda, 1 yaş altında daha sık görülen özellikle inek sütü protein alerjisi gibi çeşitli gıda alerjileri durumlarında da ishaller görülebilir.
İshaller Hayati Tehlike Taşır Mı?
Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar, İshaller özellikle küçük çocukların en önemli sağlık sorunlarından biri olup, 5 yaş altı çocuklarda çocuk ölüm nedenleri arasında ikinci sırada yer almaktadır. Tüm dünyada ortalama 1,5-2 milyon çocuk her yıl ishal nedeniyle kaybedilmektedir. Ölen çocukların büyük bir kısmını 2 yaş altındaki çocuklar oluşturmaktadır.
İshalde ölümlerin en önemli sebebi vücuttan fazla miktarda sıvı ile mineral kaybı olması ve bu kayıpların uygun zaman ve miktarda yerine konamamasıdır. Küçük çocukların su ve mineral kayıplarını tolere etme yetenekleri büyüklere göre daha zayıftır. Kayıplar arttıkça özellikle kalp, beyin, böbrek gibi hayati önem taşıyan organlar susuz kalmaya başlar ve zamanla bu organların yetersizlikleri sonucu ciddi komplikasyonlar gelişebilir ve bu çocuklar kaybedilebilir.
Sıcak Havalar ile İshallerin Görülme Sıklığı Arasında İlişki Var Mıdır?
Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar, Sıcak havalarda çocuklarda akut ishaller daha sık görülmektedir. Bunun nedenleri arasında sıcak havalarda gıdaların çabuk bozulması, mikropların daha kolay üreyebilmesi, atık sularının içme veya temizlik sularına karışması, terleme ile birlikte vücuttan ani mineral kayıplarının yaşanması ve ishallerin daha ağır bir klinik ile seyretmesi yer almaktadır.
İshal Durumlarında Ne Zaman Doktora Başvurmak Gerekir?
Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar, Akut ishallerin çoğu evde uygulanabilen doğru beslenme desteği ile kaybedilen minerallerin yerine konması ve bol miktarda su tüketilmesi sonucu 2-3 gün içinde kendiliğinden düzelir. İshale eşlik eden kusma da 1-2 gün içinde azalarak biter. Ancak bazı durumlarda doktora başvurmak gerekmektedir.
Örneğin çocuk sıvı almayı reddiyorsa ve dirençli olarak kusuyorsa, kusma ve ishal durumu 3 günden daha uzun sürüyorsa, ishale eşlik eden 39 derece ve üzerinde ateşi varsa, dışkısında kan veya bol sümük varsa, eşlik eden uzun süren ve dirençli karın ağrıları varsa; dudaklarda ağız içinde dilde kuruma, ciltte parlaklık nem ve yumuşaklığın kaybolması, cildin kuru ve hamur kıvamında olması, gözlerin göz çukurunda belirginleşme, göz yaşı miktarında azalma olması, bıngıldağı kapanmamış çocuklarda bıngıldağın çökmesi, bezin 8 saatten daha fazla süredir kuru kalması, şuur bulanıklığı ve aşırı uykuya eğilimi olması gibi ciddi su kaybı bulguları varsa acil olarak doktora başvurmaları gerekmektedir. Tüm bunlar olmasa bile aile tarafından bebeğin daha kötüye gittiğinin fark edilmesi bebeğin en yakın sağlık merkezine götürülmesini gerektirmektedir.
İshalin Tedavisi Nedir? Anne Sütü ile Beslenmek İshalden Korur Mu?
Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar, Akut ishallerde su ve mineral kaybının yerine konması tedavinin temelini oluşturmaktadır. İshalli çocuklarda su kaybı hızlı geliştiği için hızlı yerine konmalı yani 3-4 saat içinde su kaybı giderilmelidir. Anne sütü alan ishalli bir bebek anne sütü ile beslenmeye devam edilmelidir. Anne sütünün içinde ishal etkeni olan mikroplara karşı koruyucu birçok madde bulunmaktadır.
Bunların arasında laktoferrin lizozim gibi enzim ve proteinler, bağışıklık sisteminde önemli rolü olan salgısal immunglobulin A gibi önemli immunglobulinler, nötrofil lenfosit gibi önemli savunma hücreleri sayılabilir. Bu maddeler sadece ishallere karşı değil diğer enfeksiyonlara karşı da koruyucu rol oynamaktadır. Ayrıca anne sütü içinde yer alan bir takım yararlı mikroorganizmalar ishal yapan mikropların bağırsağa yerleşmesini önlemede bariyer görevi görmektedir.
Anne sütü alan ishalli bebeklerde anne sütünün kesilmemesi hatta kusuyorsa daha az miktarda ama daha sık aralıklar ile anne sütü verilmesine devam edilmesi önem arz etmektedir. Anne sütü ile beslenmenin ishal gelişmesini engelemenin yanı sıra ishale bağlı oluşacak çeşitli hayati komplikasyonların da gelişme ihtimalini azalttığı bilinmektedir.
İshalden Korunmak İçin Başka Nelere Dikkat Edilmelidir?
Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar,İshalden korunmanın bir diğer önemli yöntemi kişisel hijyen kurallarına dikkat etmekten geçmektedir. Bunların başında el yıkamak gelir. Bebeği beslemeden veya mamasını hazırlamadan önce, bezini değiştirdikten sonra, tuvalete girdikten sonra akan suyun altında elleri sabunla en az 2 dakika yıkamak özellikle rotavirusler başta olmak üzere birçok ishal etkenine karşı koruyucu özellik taşımaktadır. Bebeğe sunulan gıdaların özellikle mama ile beslenen bebeklerde biberonların mama kaplarının temizliğine özen gösterilmelidir. Biberonları sıcak su ile yıkamak ya da sıcak suda bekletmek yeterli değildir.
En az 10 dakika boyunca kaynatılmalı ya da bu amaçlı üretilmiş sterilizasyon aletleri kullanılmalıdır. İçilen suların temizliğine özen gösterilmeli, atık suyu bulaşan kaynağı bilinmeyen sular içilmemeli, içilebilir temiz suların sağlanmasında zorluk varsa sular klorlanmalı ya da kaynatıldıktan sonra içilmelidir.
Meyve ve sebzeleri tüketmeden önce çok iyi yıkanmalı, pastörize edilmiş süt ve süt ürünleri kullanılmalı, kümes hayvanları ve ürünleri, kırmızı etler tam olarak pişirilmeden yenmemelidir. Doktora danışmadan ishal kesici ilaçlar veya çeşitli antibiyotikler kullanılmamalıdır.
İshalin özel bir diyeti yoktur. Ancak yağlı ve çok şekerli gıdalardan kaçınılması önerilir. Genel olarak halk arasında ishale iyi geldiğini bilinen patates püresi, pirinç lapası, yoğurt, yağsız çorba, seyreltilmiş sütle hazırlanan muhallebi, ayran gibi yiyecek ve içecekler sıvı kaybını azaltmak için çocuklara verilebilir. Ancak 6 aylıktan küçük bebeklerde sık aralıklı anne sütü verilmeli buna rağmen ishali ve kusması devam ediyorsa vakit kaybetmeden bir doktora başvurulması gerekmektedir.
İshalin Aşısı Var Mıdır?
Özel Siirt Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Melike Bayraktar,Rotavirüsü oda sıcaklığında yaşayabilen, virüs kökenli enfeksiyöz ishallere en sık neden olan, ilk 2 yaşta hastaneye yatmayı gerektirecek kadar ağır ishallere yol açan ve bulaştırıcılığı çok yüksek olan bir virüstür. Rotavirüs aşısı sadece bebekleri değil toplumdaki tüm bireyleri ishal sıklığı açısından kontrol altına alan ve ishalden koruduğu kanıtlanmış önemli bir aşıdır.
Rotavirüs aşıları birçok ülkede rutin çocuk aşılama programlarına girmiş olmakla birlikte ülkemizde ulusal aşı programımızda henüz rutin olarak yer almamaktadır. Ancak birçok çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı tarafından bu aşının yapılması şiddetle önerilir. Uygulaması kolay bir aşıdır, ağızdan damlatılarak uygulanır ve koruyuculuğu oldukça yüksektir.
İlk doz 2. veya 3. ayda (en geç 13 haftalıkken) yapılmalı, son dozun 34. haftadan önce tamamlanmış olması gerekmektedir. Markasına göre 2 veya 3 doz olarak yapılan formları vardır. Eğer verildikten sonra bebek kusarsa aşının tekrarlanmasına gerek yoktur.
